NỖI ĐAU DA CAM Ở VIỆT NAM Cuộc chiến tranh của Mỹ ở Việt Nam đã kết thúc từ lâu nhưng chúng ta vẫn chứng kiến những hậu quả nghiêm trọng mà nó để lại, trong đó có chất độc da cam/dioxin – là một trong những hóa chất độc hại nhất mà loài người từng biết đến. Trong thời gian chiến tranh Việt Nam, từ năm 1961-1971, quân đội Mỹ đã rải gần 80 triệu lít chất độc hóa học, trong đó 61% là CĐDC (chứa 366 kg dioxin), xuống diện tích 3,06 triệu ha, gần bằng 1/4 tổng diện tích Miền Nam Việt Nam, gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng đối với con người và môi trường tại Việt Nam.

I. Hậu quả của thảm họa da cam ở Việt Nam

1. Hậu quả đối với môi trường

Với một lượng khổng lồ chất độc hóa học phun rải lặp đi lặp lại nhiều lần trong một thời gian dài, môi trường bị ô nhiễm nặng nề, các hệ sinh thái bị đảo lộn, chức năng giữ nước chống lụt của rừng bị suy giảm; đa dạng sinh học bị suy thoái và trở nên nghèo nàn. Một số loài động thực vật quý hiếm bị tuyệt chủng; các loài gặm nhấm và loài cỏ dại phát triển. Hệ thống rừng ngập mặn ở Miền Nam, nhất là rừng Sác, phía Đông Bắc thành phố Hồ Chí Minh và ở huyện Năm Căn, tỉnh Cà Mau bị phá hủy nặng nề; vai trò rừng ngập mặn trong giữ đất, lấn biển bị giảm sút. Tại các sân bay quân sự Mỹ đã từng dùng để lưu giữ pha trộn, tiêu huỷ chất độc hóa học, nồng độ dioxin vẫn còn cao hay rất cao, đặc biệt là các sân bay Đà Nẵng, Biên Hòa và Phù Cát.

2. Hậu quả đối với con người

Theo các nhà khoa học trên thế giới, chỉ phần tỷ gram dioxin có thể lập tức gây chết người. Các Viện sỹ Hàn lâm khoa học, viện Hàn lâm y học Hoa Kỳ đã thừa nhận nhiều loại bệnh liên quan tới CĐDC/dioxin ở Việt Nam. CĐDC/dioxin có thể gây tổn thương đa dạng và phức tạp trên tất cả các bộ máy sinh lý của cơ thể, gây ung thư da, gan, tuyến giáp, đái tháo đường, nội tiết, thần kinh...; gây đột biến gen và nhiễm sắc thể, từ đó gây nên các dị tật bẩm sinh, các tai biến sinh sản. Các bệnh phổ biến ở con, cháu của nạn nhân CĐDC là liệt hoàn toàn hay một phần cơ thể, mù, câm, điếc....

Theo số lượng điều tra, tổng hợp của Trung tâm nghiên cứu về quyền con người của Trường đại học Colombia (Mỹ) về con người, thảm họa da cam đã khiến cho 4,8 triệu người Việt Nam bị phơi nhiễm chất độc hóa học/dioxin, hơn 3 triệu người là nạn nhân. Hàng trăm nghìn nạn nhân đã chết, hàng trăm nghìn người đang vật lộn với bệnh tật hiểm nghèo. Dioxin đã khiến cho nhiều cặp vợ chồng không được làm cha, làm mẹ và hàng triệu cặp vợ chồng sinh từ  2 - 7 người con đều bị dị dạng, tật nguyền, vô thức hoặc chết dần, chết mòn. Có gia đình cả 15 người con đều là nạn nhân. Ở Việt Nam, di chứng da cam đã truyền sang thế hệ thứ 4.  

Đời sống vật chất, tinh thần của nạn nhân rất khó khăn, thiếu thốn, nhất là những gia đình có nhiều nạn nhân, nạn nhân bị bệnh nặng, không còn khả năng sản xuất, không có nguồn thu. Tỷ lệ hộ nghèo nạn nhân CĐDC ở Việt Nam chiếm khoảng 50-60%, vùng sâu, xa chiếm 70%, mức chi phí nuôi dưỡng, chữa bệnh lớn, vượt ra ngoài khả năng thanh toán của gia đình.

Ảnh hưởng của CĐDC đối với phụ nữ

Cho đến nay, Việt Nam chưa có báo cáo số liệu tách biệt về giới của những người bị ảnh hưởng bởi CĐDC. Tuy nhiên, thực tế cho thấy phụ nữ là những người chịu nhiều đau khổ hơn ai hết không chỉ từ chất độc để lại trên chính cơ thể họ, mà còn chồng họ, và các thế hệ mai sau của họ. Lời kêu gọi của Hội nghị quốc tế nạn nhân CĐDC/dioxin Việt Nam lần thứ II (2011) đã khẳng định: “Tỉ lệ người cao tuổi, phụ nữ và trẻ em những người dễ chịu ảnh hưởng của dioxin nhất, đặc biệt cao ở Việt Nam”. Phụ nữ bị nhiễm chất độc dioxin thường mắc các bệnh ung thư buồng trứng, ung thư vú và nếu có thai thì dioxin sẽ qua nhau thai vào thai nhi và qua sữa mẹ khi con bú gây nhiễm độc cho con. Mặc dù hiện nay, với sự phát triển của khoa học kỹ thuật, phương pháp chẩn đoán sớm trước sinh (sàng lọc trước sinh, sàng lọc sơ sinh ) đã giúp phát hiện sớm các bệnh, dị tật di truyền của thai nhi; tuy nhiên, đa số phụ nữ bị nhiễm hoặc ảnh hưởng bởi CĐDC sống ở khu vực nông thôn, trong đó, nhiều phụ nữ không có điều kiện tiếp cận các phương tiện khoa học hiện đại chẩn đoán trước sinh hoặc chưa nhận thức được tầm quan trọng của việc chẩn đoán trước sinh nên nguy cơ có con bị ảnh hưởng bởi CĐDC rất cao. Đặc biệt, có những trẻ em là nạn nhân của CĐDC không có biểu hiện ngay từ lúc mới sinh ra mà có thể phát bệnh trong những năm đầu đời hoặc muộn hơn. Không chỉ những phụ nữ bị nhiễm chất độc dioxin phải chịu những hậu quả nặng nề về tâm lý, sức khỏe, đặc biệt là sức khỏe sinh sản mà có rất nhiều phụ nữ tuy không bị nhiễm chất độc dioxin nhưng lấy chồng hoặc có ông, bà, bố, mẹ bị nhiễm chất độc dioxin cũng có thể sinh ra những đứa trẻ bị ảnh hưởng bởi chất độc dioxin. Trong những gia đình có nạn nhân CĐDC, phụ nữ thường phải gánh gánh nặng chăm sóc và phải sống trong sự nghèo túng về kinh tế và đau khổ về tinh thần.

II. Những nỗ lực trong việc giải quyết hậu quả do CĐDC để lại

1. Về phía Mỹ

Trong giai đoạn trước khi hai nước bình thường hóa quan hệ (1975 – 1995), vấn đề giải quyết hậu quả chiến tranh nói chung chưa được đề cập tới do Mỹ sử dụng chính sách cấm vận đối với Việt Nam. Từ năm 2007 đến nay, phía Mỹ đã có những hành động tích cực bước đầu trong việc giải quyết hậu quả của CĐDC/dioxin tại Việt Nam như: làm sạch dioxin ở 3 sân bay ưu tiên là điểm nóng về ô nhiễm dioxin:  

Ngoài ra, một số tổ chức phi chính phủ của Mỹ đã triển khai các dự án để xử lý môi trường ô nhiễm dioxin và hỗ trợ cho các nạn nhân CĐDC. Nhiều cá nhân và tổ chức Mỹ đã lên tiếng ủng hộ cuộc đấu tranh vì công lý và đạo lý cho nạn nhân CĐDC.  

Mặc dù Hoa Kỳ đã tham gia khắc phục hậu quả da cam, nhưng chưa thấm gì so với hậu quả hết sức to lớn mà họ đã gây ra cho nhân dân Việt Nam. Đặc biệt, Chính phủ Mỹ và các công ty sản xuất ra CĐDC/dioxin trong nhiều năm đã chối bỏ trách nhiệm pháp lý của mình, không đền bù, chăm sóc sức khỏe, cuộc sống cho nạn nhân CĐDC/dioxin (trong khi các quân nhân Mỹ tham gia vào cuộc chiến tranh ở Việt Nam bị phơi nhiễm CĐDC/dioxin thì được các công ty hóa chất Mỹ bồi thường).

2. Về phía Việt Nam

Thảm họa da cam ở Việt Nam đã để lại hậu quả hết sức nặng nề, công cuộc khắc phục hậu quả chất độc hóa học do Mỹ sử dụng trong chiến tranh ở Việt Nam đối với môi trường và sức khỏe con người là một vấn đề cấp bách, lâu dài. Việc chăm sóc chữa bệnh, phục hồi chức năng cho nhiều triệu nạn nhân, việc tẩy độc ở các điểm nóng, việc khôi phục môi trường sinh thái đòi hỏi những khoản chi phí khổng lồ từ ngân sách nhà nước, là một gánh nặng về chính trị, xã hội, kinh tế của đất nước và là nỗi đau của hàng triệu gia đình Việt Nam.

Trước vấn đề nghiêm trọng đó, Đảng và Nhà nước Việt Nam luôn quan tâm và có nhiều nỗ lực nhằm giải quyết hậu quả của thảm họa da cam. Lãnh đạo Đảng, Nhà nước thường xuyên thăm hỏi, động viên các nạn nhân CĐDC và gia đình họ. Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách và dành hơn 10.000 tỷ đồng/năm để trợ cấp hàng tháng, chăm sóc sức khỏe, phục hồi chức năng cho nạn nhân CĐDC. Đảng và Nhà nước đã chỉ đạo hoạt động khoa học và nỗ lực hợp tác nghiên cứu tẩy độc, khắc phục ô nhiễm CĐDC/dioxin tại các điểm nóng như: Sân bay Đà Nãng, Sân bay Biên Hòa, Sân bay Phù Cát...

Để kêu gọi mọi tầng lớp nhân dân chung tay khắc phục hậu quả thảm họa da cam ở Việt Nam, ngày 10 tháng 8 hằng năm được lấy là “Ngày Vì nạn nhân CĐDC Việt Nam”.

Bên cạnh nỗ lực của Chính phủ, các đoàn thể, tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước không ngừng chung tay góp sức làm giảm nhẹ nỗi đau da cam ở Việt Nam.

Hội Nạn nhân CĐDC/dioxin Việt Nam được thành lập ngày 10-1-2004, với chức năng bảo vệ quyền lợi cho các nạn nhân CĐDC/dioxin và là đại diện pháp lý cho nạn nhân trong quan hệ với các tổ chức, cá nhân ở trong và ngoài nước. Ngay sau khi thành lập, Hội đã lập đề án “Giúp đỡ nạn nhân CĐDC/dioxin trong cuộc sống” và đã có nhiều hình thức hoạt động thiết thực, như: ra tuyên bố kêu gọi nhân dân cả nước và bạn bè quốc tế ủng hộ Hội và các nạn nhân trong các hoạt động vì hòa bình, công bằng, công lý; tổ chức thu thập hồ sơ, chứng cứ, tiến hành khởi kiện dân sự các công ty Mỹ sản xuất CĐDC/dioxin để quân đội Mỹ sử dụng trong chiến tranh Việt Nam... Hội kêu gọi sự ủng hộ trong và ngoài nước nhằm hỗ trợ cho các gia đình nạn nhân CĐDC như xây nhà ở, hỗ trợ tìm việc làm, vốn sản xuất, khám chữa bệnh,..